Een typische procedure in kunstzinnige therapie:

Voorbeeld 1 – Maria, kunstzinnige therapie vanwege eenzaamheid

 Maria is 68 jaar oud. Ze ervaart de eerste tekenen van ouderdom en de symptomen van de ziekte van Alzheimer steken de kop op. Ze heeft de laatste jaren haar autonomie verloren en lijdt onder haar afhankelijkheid van andere mensen. Het verlies van deze autonomie veroorzaakt haar groot lijden. Sinds ze in deze situatie verkeert, heeft ze veel last van sociale uitsluiting. Ze wordt ondergebracht in een bejaardentehuis, maar voelt zich daar erg eenzaam.

Een kunsttherapeute ontmoet Maria voor het eerst om met haar over haar problemen te praten. Deze eerste ontmoeting vindt direct in het bejaardentehuis plaats. Het gesprek draait om Maria’s verschillende doelen, haar leven en wat kunsttherapie is. Besloten wordt dat de sessies in het bejaardentehuis zullen plaatsvinden met andere patiënten die aan dezelfde symptomen van uitsluiting lijden: Dit schept een nieuwe mogelijkheid tot contact.

De kunstzinnig therapeut had eerder individuele ontmoetingen gehouden met vijf andere deelnemers om de samenhang van de groep vast te stellen. Maar laten we terugkomen op het geval van Marie. Tijdens de eerste workshop wordt de deelnemers gevraagd met acrylverf een gezamenlijke muurschildering te maken die over hun jeugdherinneringen gaat. Marie is nogal recalcitrant en durft niet mee te doen, terwijl ze herhaalt dat ze niet over de nodige vaardigheden beschikt.

De kunstzinnig therapeut moet dan met haar samenwerken, want het is belangrijk een geïsoleerde patiënte niet te frustreren of te vervreemden.

Om haar gerust te stellen voert hij een algemeen gesprek over haar werk en over Maria’s leven. Hij legt haar uit dat het er niet om gaat een mooi werk te maken, maar om zich uit te drukken.

Maria’s gezicht fleurt een beetje op en ze stemt toe om wat penseelstreken te zetten. Dan begint ze met een andere deelnemer te praten. Een week later, zichtbaar tevreden over haar ervaring, kwam ze veel vroeger dan gepland aan voor de volgende workshop.

Omdat het om Alzheimerpatiënten gaat, wordt vooraf ook veel werk verricht met de andere betrokkenen van het instituut om de ervaring te repliceren en te verduidelijken:

“Hoe was uw workshop vandaag?” of “Weet u nog dat de kunstzinnig therapeut over twee dagen terugkomt?”. Op dezelfde manier herinnert u zich bij het begin van elke workshop wat u de vorige keer gedaan hebt. Naarmate de sessies vorderen, ontwikkelt zich een echte routine en raakt Maria eraan gewend om naar de workshops te gaan.

Ze is niet langer onhandelbaar en heeft nu echt plezier in haar werk.

Voorbeeld 2 – Tom, kunstzinnige therapie en emoties

Tom is 31 jaar oud. Hij is net klaar met zijn studie en is al een paar jaar getrouwd. Hij voelt zich niet gelukkig in zijn relaties met andere mensen of in het algemeen. Ondanks zijn huwelijk voelt hij zich geïsoleerd, ongelukkig in de liefde en heeft voortdurend het gevoel dat hij hulp nodig heeft. Hij heeft gehoord over de principes van kunstzinnige therapie en gelooft dat deze activiteit hem oplossingen kan bieden. Met enige vrees besluit hij naar een eerste sessie te gaan.

De bijeenkomst verloopt zonder problemen. Hij wordt hartelijk verwelkomd, moet een paar vragen beantwoorden en kan dan eindelijk over zijn problemen praten. Eerst wordt hem gevraagd een paar eenvoudige activiteiten te doen, maar hij is niet echt zelfverzekerd. Bij deze eerste poging slaagt hij er alleen in een klein stokfiguurtje te maken. De therapeut bespeurt hier een gebrek aan zelfvertrouwen, dat wordt gedemonstreerd tijdens het creatieve proces.

Ligt het probleem dus in Tom’s relaties of in de perceptie die hij van zijn relaties en van zichzelf heeft? Tegen deze achtergrond en wat uit het gesprek naar voren kwam, zijn de workshops in de volgende sessies meer gericht op het vinden van de reden voor het gebrek aan zelfvertrouwen: Uit de gesprekken blijkt dat de patiënt een stressvolle relatie met zijn familie heeft.

In de workshop “de familiefoto” moest hij foto’s van zijn verwanten uitzoeken en ze samenvoegen tot een collage. Hier waren bepaalde schikkingen zeer onthullend. En hoewel de therapeut geen interpretatie geeft, vraagt hij Tom om de naaste familieleden te tekenen.

In de loop van de discussie lijken andere verborgen angsten naar boven te komen. In een laatste workshop vraagt de kunstzinnig therapeut de patiënt om zijn reactie op de tekeningen die hij gemaakt heeft met vormen weer te geven. Hij tekent een rechthoek met rood, geel en groen. Hier stelt de kunstzinnig therapeut de patiënt bepaalde vragen:

Heeft rood voor u een negatieve waarde? Wat symboliseert deze kleur?

Hoe verhoudt het zich tot de tekeningen die u van uw geliefden gemaakt hebt? Waarom heeft u deze kleuren, als ze emoties voorstellen, in een rechthoek gezet? Is het een kader, een rand?

Het gesprek over Toms kunstwerk deed hem beseffen dat hij, door voortdurend te streven naar er goed uitzien, alsof hij volmaakt is, en door zijn gevoelens binnen te houden, zoals in de rechthoek, zich van de wereld heeft afgesneden.

Men kan zien hoe het werk van de kunstzinnig therapeut op deze manier voortgezet kan worden: Als de oorzaak van het probleem gevonden is, moet men er verder aan werken. In Tom’s geval gaat de voorkeur uit naar activiteiten die zelfexpressie, emoties en kennis van zijn gevoelens bevorderen.