Werken met een groep kinderen

We richten ons nu op een speciaal publiek in de kunsttherapie: kinderen. Deze therapie kan voor hen heel heilzaam zijn voor vele problemen. Het moet echter goed doordacht zijn, vooral voor ernstige stoornissen. Kinderen hebben speciale aandacht nodig. Het is belangrijk te begrijpen met wie u te maken hebt en hoe u een sessie moet benaderen.

Over wat voor doelgroep hebben we het?

Recente studies over de ontwikkeling van kinderen geven ons inzicht in hoe mensen zich ontwikkelen. Een tijdlang werd een kindgerichte aanpak bepleit zonder aan externe factoren te denken. Sindsdien hebben vele rapporten, ook van UNICEF, het belang van ervaringen voor onze ontwikkeling benadrukt.

Ontwikkeling combineert dus interne en externe factoren. Genetica speelt een rol, natuurlijk, maar het verband met de omgeving is heel sterk: het gen voorspelt, de ervaring vormt.

Het lot van een mens ligt dus niet al bij de geboorte vast. De omgeving, ervaringen en ontmoetingen vormen iedereen op een andere manier: De kindertijd is een beslissende periode, want het is daar dat we ons als wezens vormen. In deze tijd kan zelfs een trauma ernstig zijn.

Volgens Montaigne is de kindertijd de toestand die het dichtst bij een natuurlijke toestand komt. Daarna zal het leven ons vormen.

In kunsttherapie vormen kinderen een bijzondere en kwetsbare groep.

Vaak is echte deskundigheid nodig om een dialoog met kinderen tot stand te brengen en hun verbeelding niet te verstoren. De eerste stap is te begrijpen hoe een kind zich ontwikkelt, zodat u de juiste antwoorden op uw problemen kunt geven. De activiteiten zullen niet dezelfde zijn als die van een groep volwassenen en het voeren van een dialoog tijdens een sessie is heel specifiek.

Het eerste wat u moet begrijpen is hoe de hersenen van een kind zich ontwikkelen. Laten we eens een blik werpen op deze lange reis waarlangs een individu gevormd wordt.

0-12 maanden

Het eerste jaar van het leven van een kind is cruciaal voor zijn ontwikkeling. Het is een fase waarin het essentieel is het kind te begeleiden bij zijn eerste mentale prikkels. Bij de geboorte bevatten de hersenen meer dan 100 miljard neuronen. De belangrijkste taak van deze neuronen is het doorgeven van informatie. De neurale netwerken zijn op deze leeftijd echter nog niet ontwikkeld: Neuronen maken via allerlei prikkels uit de omgeving van het kind verbindingen, ook wel synapsen genoemd. Deze verbindingen zijn min of meer effectief, afhankelijk van welke informatie ervaren en gegeven wordt.

Om een kind nieuwe ideeën te laten leren, moet het kunnen reageren op de wereld om hem heen. Bepaalde taken kunnen echter alleen door volwassenen worden gedaan. Het spelen van games met kunst is een activiteit die op deze leeftijd nog kan worden gedaan.

Opgemerkt moet worden dat menselijke relaties in deze levensfase al heel belangrijk zijn: Het kleinste gevoel lokt een chemische reactie uit. Daarom is het nodig een gezonde en rustgevende omgeving te scheppen waarin het kind zich ten volle kan ontwikkelen.

1-3 jaar

Op de leeftijd van één jaar bereiken de hersenen de grootte van twee derde van een volwassen brein: de ontwikkeling ervan is al in volle gang! Op deze leeftijd zijn de hersenen nog actiever dan die van een volwassene. Het kind verwerft bepaalde vermogens dankzij de neuronale verbindingen die tot nu toe ontwikkeld zijn. Het zal zijn gedachten en handelingen beginnen te beheersen en doelgericht handelen. Op dit punt worden ook diverse vermogens ontwikkeld, zoals organisatie, logisch denken en probleemoplossing.

In deze cruciale fase leert een kind lopen en praten. De volgorde en mate van leren varieert van geval tot geval. Het kind begrijpt dat het invloed kan uitoefenen op de mensen om zich heen en is in staat zijn identiteit te vatten. Spel is van fundamenteel belang voor het kind, want het is door spel dat het de meeste van zijn intellectuele, motorische, emotionele, verbale en sociale vaardigheden ontwikkelt.

Naarmate kinderen ouder worden, moeten ze tijd hebben om na te denken en creatief te zijn. U kunt ze waardevolle vaardigheden leren door ze zelf te laten ontdekken; deze zijn anders dan wanneer ze erg jong zijn en meer toezicht nodig hebben. Aan het einde van deze module zullen we enkele leuke spelletjes aanbevelen voor kinderen als ze ouder worden.

Aan het eind van deze periode kan het kind nachtmerries hebben en zijn eerste herinneringen vormen, parallel aan de ontdekking van de taal.

Het kind ontwikkelt geleidelijk verschillende soorten geheugen. Het procedureel geheugen stelt hem in staat zijn nieuwe vaardigheden vast te leggen, het episodisch geheugen bewaart precieze informatie over een geliefde of een plaats. De eerste herinneringen die het zal ontwikkelen hebben betrekking op zijn onmiddellijke omgeving. Het milieu is daarom altijd van doorslaggevend belang.

3-5 jaar

Dit is de tijd waarin de hersenen op volle toeren werken, nog sneller dan bij een volwassen brein. Het is daarom heel belangrijk dat het kind omringd wordt door een gezonde omgeving om deze versnelde ontwikkeling te kunnen volgen. Hier wordt een bewustzijn van de wereld gevormd, dat kan leiden tot onrust, die zich soms uit in rusteloosheid.

Toch blijft het kind tussen twee werelden in staan. Tussen de denkbeeldige en de echte wereld. Hij begint nu pas te begrijpen dat hij, bijvoorbeeld, de werkelijkheid in zijn woorden kan verdraaien om zijn doelen te bereiken. Het kind begint ook emotionele en creatieve behoeften te ontwikkelen. Hij houdt ervan vrij te spelen, wat hem helpt zijn verbeelding te ontwikkelen zonder al te veel instructies. Hij houdt ervan om voor zichzelf te plannen.

De tekeningen van de kinderen laten deze ontwikkeling duidelijk zien: ze worden vanaf de leeftijd van 3 jaar steeds complexer en ontwikkelen zich naar meer realisme en detail. Rond de leeftijd van 5 beginnen deze tekeningen opnieuw herkenbare vormen en patronen te produceren. Kinderen hebben de neiging de elementen die ze willen benadrukken uit te vergroten, en nog meer dan volwassenen hebben ze de neiging kleuren te kiezen die hun emoties uitdrukken.

5 jaar en ouder

Ook al is het brein vergevorderd in zijn ontwikkeling, het leert nog steeds en reageert op interacties. Op dit punt hebben de hersenen al bijna 90% van de omvang van de volwassen hersenen bereikt, maar ze zullen hun neurale verbindingen blijven ontwikkelen tot in de adolescentie. Dit is een leeftijd waarop spel heel belangrijk is en het is de tijd waarin kinderen leren sociale banden te vormen en hun denkvermogen te ontwikkelen.

Spellen worden complexer en bevatten soms verhalen. Kinderen hebben de neiging meer vriendschappen te ontwikkelen. Dit is ook de leeftijd waarop ze emoties zoals frustratie of jaloezie leren uiten en hun gevoelens leren beheersen. Een 6-jarige wil vaak onafhankelijk zijn als hij de leeftijd van logisch denken nadert! Maar hij heeft nog steeds genegenheid nodig en zijn omgeving is nog steeds erg belangrijk.

Kinderen en kleuren

Als u met kinderen werkt, is het belangrijk om te overwegen welke kleuren ze het mooist vinden en die te gebruiken bij het maken van illustraties. Ze reageren sterk op kleur en zullen meer geïnteresseerd zijn om met u samen te werken, wat hun vermogen om zichzelf uit te drukken verbetert.

Het is de hypothalamus die door kleur beïnvloed wordt en zijn invloed kan zo ver gaan dat hij lichamelijke reacties veroorzaakt. Sommige studies hebben gekeken naar het verband tussen kleur en emoties en vonden bijvoorbeeld dat blauw geschilderde muren bij sommige kinderen agressie verminderden. Laten we echter niet vergeten dat dit effect een hypothese is en dat het op de lange termijn niet noodzakelijk effectief is. Maar omdat de omgeving fundamenteel is voor de ontwikkeling van de hersenen van het kind, kunnen we dit verband niet negeren.

Volgens sommige onderzoekers zouden de tekeningen van kinderen positiever zijn nadat het klaslokaal roze geschilderd was, een meer rustgevende tint. Omgekeerd kan rood, de kleur voor het corrigeren van examens, een traumatische tint zijn die geassocieerd wordt met mislukking. Tijdens een kunstzinnige therapie sessie is, afhankelijk van de leeftijd van het kind, kleur soms het enige element dat u hoeft te analyseren. In elk geval blijft het een belangrijk element, want het is sterk verbonden met emoties en herinneringen.

Waarom kunstzinnige therapie?

Het is duidelijk dat kunstbeoefening, door schilderen en schetsen, belangrijk is voor kinderen. Maar hoe kan kunsttherapie hen helpen?

Deze therapie is perfect voor communicatie, praten met een gekwalificeerde therapeut zal helpen om veel verschillende open problemen op te lossen.

Kunst is de andere natuurlijke taal. Het kan de therapeut in staat stellen het onzegbare te begrijpen, vooral in extreme gevallen van kinderen die het slachtoffer zijn van misbruik. Het gaat erom dat je gevoelens, negatief of positief, kunt overbrengen zonder eerst je toevlucht tot taal te hoeven nemen. Voorbij pathologische problemen is kunstzinnige therapie er om angsten te verminderen en een echte vertrouwensrelatie met de volwassene te scheppen. Kunstzinnige therapie helpt ook om bepaalde hersenvaardigheden te ontwikkelen, zoals geheugen of het vermogen om een verklaring te formuleren als het kind over zijn werk vertelt.

Edith Kramer introduceerde in de jaren veertig de discipline kunstzinnige therapie bij kinderen door te werken aan de inherente kwaliteiten van kunst. Volgens haar hielp het markeren van een voorwerp op basis van negatieve emoties om die emotie te symboliseren, zodat die zich niet meer zou manifesteren.

De tekortkoming van de opvoeding van kinderen in de jaren 1930 tot 1950 was echter dat het kind alleen als een individu werd beschouwd, alsof zijn ontwikkeling alleen van hemzelf afhing. Hiermee werd voorbijgegaan aan het feit dat het vooral de wisselwerking met de omgeving is waarmee rekening gehouden moet worden.

Omdat kunstzinnige therapie een vorm van interactie is, is de relatie die met de therapeut ontstaat van fundamenteel belang. Bedenk altijd dat kinderen een kwetsbaar publiek zijn, vooral als ze therapie nodig hebben – of dat nu is voor verdriet, echtscheiding of een ernstiger geestesziekte.

Kunst en spel

Het verschil tussen kunstzinnige therapie en spel moet benadrukt worden. Kunst en spel lijken in elk opzicht op elkaar. Het kind moet niet het gevoel krijgen dat hij/zij iets te ernstig doet. Sommige activiteiten kunnen zelfs gedaan worden in de context van een spel of een creatieve activiteit. Kunstzinnige therapie blijft echter een behandeling die bijzonder geschikt is voor kinderen met trauma of hyperactiviteit die lichamelijk of emotioneel letsel hebben opgelopen of aan zware behandelingen zijn blootgesteld.

Het speelse aspect van kunstzinnige therapie stelt je in staat te ontspannen te midden van moeilijke momenten. Maar dialoog maakt ook andere dingen mogelijk: zo kan bijvoorbeeld begrijpen waarom pijn gepaard gaat met een behandeling nuttig zijn om later weer beter te worden. Kunst kan deze kinderen veel positiviteit brengen en helpen om de behandelingsprocedures en de lange dagen in het ziekenhuis menselijker te maken door een taal die tot ons allen spreekt.

Uzelf bevrijden van spanning

Als het kind een moeilijke tijd doormaakt, stelt kunst hem in staat die tijdelijk te onderbreken en zich ervan te bevrijden. Het gaat erom conflicten te verminderen om ze op te lossen. Er zijn zoveel diensten die we voor het kind kunnen bieden, zoals u noemde.

Het maken van een kunstwerk door het kind moet deel uitmaken van een proces. Het is niet zomaar een spelletje: het is belangrijk dat er tussendoor pauzes zijn die het kind in staat stellen zijn werk in alle rust te overdenken. Hier moet men geen commentaar geven, maar een verhaal vertellen waarin het gemaakte werk als basis dient.

Door kunstzinnige activiteit kan het kind ook zijn of haar vaardigheden ontwikkelen.

Het is een uitstekende manier om zelfstandigheid en onafhankelijkheid te ontwikkelen. Het is een uitstekende manier om zelfstandigheid en onafhankelijkheid te ontwikkelen. Kleuren en vormen kiezen is een echte eerste stap in het leren van individuele vrijheid: het kind ervaart macht en begrijpt ook dat hij/zij vermogens heeft.

Ze ontwikkelen ook hun verbeelding, originaliteit en gemeenschapszin door de relatie die ze met de therapeut vormen als ze hun kunstwerken delen. We komen later op dit punt terug, want sommige kinderen weigeren te spreken of hun werk te laten zien. Hier zijn dialoog en het opbouwen van vertrouwen van het grootste belang.

Bovenal mag men één ding niet vergeten: U mag geen volwassen standpunt toepassen op het kunstwerk dat door het kind gemaakt is. Het kind is de kenner van zijn eigen ervaring en u moet leren zijn werk vanuit zijn gezichtspunt te bekijken om het te kunnen begrijpen.

Praten is niet noodzakelijk het hoofdbestanddeel van de sessie

Met een groep kinderen zal praten niet altijd mogelijk zijn. Hier is het aan u om uzelf enkele vragen te stellen over de persoonlijkheid van het kind en de problemen waarmee het te kampen heeft. Het geschikte moment om te praten hangt af van de context en de vertrouwensrelatie die tot stand gekomen is.

Veel kinderen willen niet over hun kunstwerken praten. Dit is vaak ook het geval bij jongeren: voor hen is het echter raadzaam hen aan te moedigen wat meer te praten. Aan de andere kant zijn er kinderen die beledigd zouden zijn als hun kunstwerk niet besproken wordt – vooral als ze u echt vertrouwen.

Probeer aan het eind van een sessie een dialoog op gang te brengen over de artistieke creatie tijdens de activiteit. Zo kan het kind zijn gedachten uiten, vooral de gedachten die tijdens de sessie door zijn hoofd gingen. Dit zal u helpen het kind beter te begrijpen.

Als spreken moeilijk is en dialoog niet mogelijk, gebruik dan verhalen en spelletjes: Bijvoorbeeld, als u een verhaal over de tekening van het kind begint te vertellen, kan het kind u al snel corrigeren.

Een vertrouwensrelatie opbouwen

Zoals u ziet is de vertrouwensrelatie tussen de therapeut en het kind fundamenteel voor vooruitgang. De vertrouwensrelatie is op zichzelf al therapeutisch, net als de artistieke activiteiten waar de patiënten aan meedoen. Bepaalde principes moeten in acht genomen worden om echte communicatie mogelijk te maken.

U en het kind zijn twee individuen met twee verschillende visies op de wereld. U moet het kind op dezelfde manier zien als een volwassene en hem of haar als zodanig behandelen. Zonder deze achtergrond komt er geen dialoog tot stand, zeker niet als u een vaderlijke of autoritaire houding aanneemt.

Het belangrijkste is om altijd optimistisch te blijven over de mogelijkheden van het kind en wat het kan bereiken. Leg het kind niet te veel verwachtingen op, vertrouw gewoon op het kind. Uw rol is het begeleiden van een patiënt die autonomie ontdekt door het beoefenen van kunstzinnige activiteiten.

Wanneer u een taak met kinderen uitvoert, wees dan geduldig en respecteer hun tempo terwijl u volledig aanwezig bent. Dit is belangrijk voor alle patiënten, vooral kinderen die blokkades hebben of weigeren de taak uit te voeren.

Dit is normaal en u kunt altijd een andere suggestie doen of doorgaan. De psychologische ontwikkeling van het kind moet altijd gerespecteerd worden, vooral als u een kunstwerk wilt bespreken. Vaak is het de overgang naar het woordgebruik die problemen veroorzaakt.

Ook hier kunnen veel andere activiteiten die we al kennen gebruikt worden: van het kleuren van een mandala tot het maken van een centangle. We zullen echter enkele activiteiten voorstellen die meer op een jong publiek zijn afgestemd.

Gezicht schilderen

Materialen:

• Sjabloon: gezicht dat gekleurd moet worden, liefst een neutraal gezicht. Aan het eind van deze oefening wordt een patroon voorgesteld, maar u kunt een ander kiezen.
• Viltstiften, balpennen, verf.

Het spelen van games is een geweldige manier voor kinderen en jongeren om te leren over emoties en de geest. Ze fungeren als een therapeutische uitlaatklep waardoor uw patiënt weet dat u geeft om hoe zij zich voelen.

Bied hem eenvoudig een sjabloon aan om in te kleuren en laat hem zijn creativiteit uiten, let daarbij op de kleurkeuze en de afgebeelde emoties. De inkleuring kan dan gebruikt worden als basis voor een eerste dialoog.

Op weg naar vooruitgang

Materialen:

• Kartonpapier in verschillende kleuren
• Marker
• Groot wit vel papier
• Schaar
• Kleefstof

Deze activiteit is ideaal om doelen en angsten uit te spreken, inzicht te krijgen in het eigen vermogen om vooruit te komen en weer vertrouwen in de toekomst te krijgen. Help uw patiënt om drie paar van zijn eigen voeten uit te knippen nadat hij de vorm op gekleurd karton getekend heeft.

Zijn stappen moeten dan langs een pad op het grote witte papier geplakt worden. Elke stap vertegenwoordigt een doel, dat ernaast geschreven staat. Op deze manier kan een dialoog op gang komen over doelen en het stellen van doelen, over het belang van het bespreken van doelen, maar ook over de stadia die het belangrijkst lijken.

Het monster

Materialen:

• Twee grote bladeren
• Marker
• Verf en kwasten

Het gaat hier meer om het uiten van angsten en ongerustheid. Vraag de patiënt een tekening te maken van het monster in hem dat zijn angsten of negatieve gevoelens vertegenwoordigt. Praat met hem over het monster en de voorstelling ervan en vraag hem dan op het tweede blad voor te stellen wat het monster boos maakt! Dit brengt een gesprek op gang over de oorzaken van de angst of ongerustheid.

Een kleisculptuur

Materialen:

• Klei, gekleurd of kleurloos, als alternatief boetseerklei als u geen klei heeft.
• Papier
• Viltstiften, balpennen

Het is een uitstekende oefening voor kinderen en jongeren, want ze voelen zich echt kunstenaar terwijl ze met dit materiaal werken.

Vraag uw patiënt een beeld te maken dat hem voorstelt, of dat voorstelt wat hij mooi vindt. Dit kan realistisch of abstract zijn. Met gekleurde klei kunt u emoties uitdrukken via kleuren (maar het is beter om pas aan het eind van de sessie over deze verbinding te praten). Na het maken van het beeld stel je het kind vragen en noteer zijn antwoorden:

• Wat zou de titel van je beeldhouwwerk zijn?
• Vindt u uw beeldhouwwerk mooi?
• Welk gevoel vertegenwoordigt deze kleur?
• Wat is het lievelingseten van uw beeld?

Het idee is dat elk antwoord dat u opschrijft de strofe van een gedicht wordt: Aan het eind van de sessie heeft u dit gedicht gemaakt en het kind realiseert zich dat zijn beeldhouwwerk het geïnspireerd heeft. Dit is een uitstekende oefening aan het begin van de sessies als het kind moeite heeft zijn gevoelens te uiten. Projectie maakt het mogelijk de gevoelens die via de gedichten worden uitgedrukt over te brengen op een extern voorwerp zoals de sculptuur.

Dialoogvoorbeeld

Wat een prachtig beeldhouwwerk! We moeten het tentoonstellen. Vindt u het mooi?

Ja!

U moet het een titel geven. Welke kiest u?

De Heer van de Wereld.

Ah ja, waarom?

Omdat hij een groot man is die alles overheerst. Hij is sterker dan de anderen.

Wat verkiest de Heer van de wereld in zijn leven?

Hij houdt van zwemmen!

Ah ja, waar zwemt hij?

In de Stille Oceaan

(Intussen noteert de therapeut het gedicht)
De Heer van de Wereld zeilt over de zee. Hij zwemt met de vissen en vindt het erg leuk. De kusten van de Stille Oceaan zijn wijd. Hij is groot en de sterkste ver en wijd.

De storm en de vuurtoren

Deze activiteit kan met het gezin gedaan worden. Sommige activiteiten kunnen gedaan worden als onderdeel van een gezinstherapie of in aanwezigheid van familieleden of vrienden.

Materialen:

• Een groot wit vel papier
• Marker
• Papier, potloden, stiften voor elk persoon. Het blad moet zo neergelegd worden dat iedereen er op kan tekenen.

Leg uw patiënten uit dat ze in stilte een boot, een storm en een vuurtoren moeten tekenen. Als de tekening klaar is, vraagt u elke persoon: Wat denkt u dat er voor, tijdens en na de storm gebeurde? Dit kan dan gebruikt worden als basis voor een dialoog over gevaren, angsten en steun van het gezin. Vragen kunnen gebruikt worden om deze discussie te ontwikkelen:

• Zou u in deze situatie van hulp zijn geweest?
• Hoe zou u om hulp gevraagd hebben?
• Kunt u de gevoelens uitdrukken die u tijdens deze storm gehad zou hebben?
• Als u gered was, hoe zou dat dan gegaan zijn?

Dialoogvoorbeeld

Hans, welke rol zou u in deze situatie gespeeld hebben? Zou u een hulp of een last geweest zijn?

O, een hulp! Zonder mij zou er zeker paniek uitgebroken zijn aan boord.

Bent u het daar mee eens, Marie? Zou u ook iets gedaan hebben?

Ja, natuurlijk! Ik zou om hulp geroepen hebben, misschien rookbommen omhoog gestuurd hebben. Zelfs zonder er te hebben!

Hoe zou u zich gevoeld hebben?

Een beetje paniekerig, zeker! Maar met mijn dochter erbij zou ik kalm gebleven zijn om met de situatie om te gaan.

En u, Lucy, hoe denkt u dat u gered zou zijn?

Door mijn ouders! We zouden in een reddingsboot zijn weggegaan.